Sưng là xóm cổ vùng cao thuộc xã Cao Sơn (Đà Bắc), giàu bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào Dao, cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ. Bà con nơi đây đã nỗ lực bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống để phát triển du lịch cộng đồng, thu hút du khách bốn phương, đặc biệt là khách quốc tế. 

Một người cao tuổi ở xóm Sưng dạy chữ Dao cho các cháu nhỏ

Theo những bậc cao niên tại địa phương, xóm Sưng đã tồn tại từ 500 năm trước. Tên gọi xóm bắt nguồn từ tên của cây Sâng, một loại cây bản địa trước đây được trồng nhiều tại khu vực, nhưng do khó gọi nên người dân chuyển dần cách gọi tên là xóm Sưng. Xóm Sưng nằm ở độ cao khoảng 530 m so với mặt nước biển, phía sau lưng là dải núi Biều hùng vỹ, dưới chân là ruộng bậc thang uống lượn, trải dài theo sườn đồi thơ mộng. Xung quanh xóm có các cung đường đi bộ lên núi, qua suối, ruộng bậc thang và khu vực sản xuất của bà con. 100% bà con trong xóm là người dân tộc Dao. Đây là nơi còn lưu giữ được giá trị văn hóa truyền thống của người Dao Tiền và đang được giữ gìn, đầu tư phát triển du lịch cộng đồng.

Bà con trong xóm biết cách bảo vệ bản sắc văn hoá dân tộc, nhất là những phong tục tập quán từ xưa để lại. Vào dịp cuối năm, du khách dễ dàng bắt gặp những buổi nghi lễ kéo dài vài ngày. Đó là lễ trưởng thành của các cậu bé Dao Tiền 10 tuổi, để được ghi nhận trong gia phả dòng tộc, chính thức mang trách nhiệm thờ cúng tổ tiên. Buổi lễ có nhiều điều có thể khám phá, nổi bật hơn cả là điệu chèo chèo. Hiện nay, điệu chèo chèo cũng là một trong những điệu múa phổ biến trong các cuộc giao lưu văn nghệ của bà con và du khách. Người đàn ông Dao còn phải biết ngôn ngữ dân tộc mình để thờ cúng tổ tiên. Vì lẽ đó, lớp học chữ Dao tại xóm Sưng được hình thành. Hàng tháng, vào ngày mùng 1 và ngày rằm (âm lịch), đàn ông từ già, trẻ, lớn, bé đều được tham gia lớp học. Ngôn ngữ, chữ viết cứ vậy mà được lưu giữ đến ngày nay. Người Dao dùng chữ gắn với chữ Hán, chữ Nôm và viết trên giấy dó. Du khách có thể xin một chữ Dao may mắn về làm quà trong chuyến đi.

Khách quốc tế tham quan xóm Sưng

Điểm khá thú vị khi đến xóm Sưng là hầu hết các nếp nhà cổ với 4-5 gian lợp mái cọ và là nhà trệt. Điều dễ gặp là giữa các nhà không có rào chắn xung quanh. Đến đây, du khách có thể đi qua sân của nhà khác một cách bình thường mà không có một sự ngăn cách nào cả. Quanh xóm có nhiều cây cổ thụ rất to, có cây đến 600 năm tuổi.  Các cây cổ thụ được coi như là báu vật từ đời này sang đời khác chứng kiến những đổi thay của bản, minh chứng cho sự chung sống hoà hợp giữa con người và thiên nhiên.

Dạo quanh xóm, du khách thường thấy hình ảnh người phụ nữ Dao ngồi bên hiên cửa, tỉ mỉ thêu từng hoa văn hoạ tiết, cặm cụi hong khô những chiếc khăn mới được nhuộm chàm. Trang phục Dao Tiền là nhánh trang phục Dao duy nhất mặc váy ở cả nam và nữ. Do đó, công đoạn nhuộm chàm và in váy của người Dao Tiền phức tạp hơn cả. Một miếng vải trắng sau khi mài nhẵn sẽ được vẽ họa tiết bằng sáp ong trước khi nhuộm bằng nước chàm và phơi ra ngoài nắng. Công đoạn này lặp đi lặp lại hàng chục lần để có được màu chàm đen bền và đẹp. 

Đến với xóm Sưng, du khách không những được khám phá văn hóa bản địa, tìm hiểu phong tục, tập quán truyền thống, kiến trúc nhà ở và cuộc sống sinh hoạt của người dân địa phương mà còn được thưởng thức ẩm thực dân tộc như: gà đồi, cá suối, măng rừng, rượu cần, rượu hoẵng… Đặc biệt được trải nghiệm với người dân địa phương qua các hoạt động: cấy lúa, trồng rừng, chăn nuôi, nấu cơm, đánh bắt cá.

Ngoài thăm quan, khám phá phong tục, tập quán, nét sinh hoạt của người dân nơi đây, du khách có thể chiêm ngưỡng cây Chò cổ thụ vài trăm năm tuổi, đi bộ khoảng 30 phút qua rừng già lên khám phá hang Sưng. Hang Sưng có chiều dài vài trăm mét, vòm hang cao và rộng là một hang nước, trong hang có dòng suối chảy qua, là nơi cho du khách được lội suối để trải nghiệm, chiêm ngưỡng những nhũ đá muôn hình, muôn vẻ đẹp lấp lánh mà thiên nhiên ban tặng. Trải nghiệm dịch vụ tắm lá thuốc, ngâm chân theo phương thức của người Dao Tiền. 

Thu Thủy